Cürm-ü Âzam

Aram Andonyan tarafından kaleme alınan ve Ermeni soykırımı hakkındaki, özellikle de 1916’da Suriye çöllerinde yaşananlar konusundaki en önemli kaynaklardan biri olan Cürm-ü Âzam Halep Muhacirin Müdüriyeti Başkâtibi Naim Bey’in Tanıklığında Ermeni Soykırımı, Naim Bey’in Andonyan’a teslim ettiği el yazması notları ve Andonyan’ın derlediği bilgileri, telgrafları, resmî Osmanlı belgelerini ve birinci dereceden şahitlerin tanıklıklarını içeriyor. Andonyan’ın sözleriyle, “Ermeni şehadet yazımında eksik olan kurbanların sesini” duyuran kitap, tehcirin ve katliamların üzerinden henüz birkaç yıl geçmişken tanıklıkların toplanmış olması bakımından da ayrı bir önem ve değer taşıyor.

Andonyan’ın kitabının özelliği, sadece Andonyan’ın Naim Efendi’den elde ettiği el yazması kopyaları veya orijinal belgeleri ihtiva etmesinden kaynaklanmaz. Andonyan’ın sözleriyle kitap, “Ermeni şehadet yazımında […] eksik olan kurbanların sesini” dile getirmektedir. Andonyan Suriye’de kaldığı yıllarda, önce saklandığı dönemde gizli olarak, sonra Halep’in İngilizlerin eline geçmesiyle yayımlanmaya başlayan Hay tzayn (Ermeni Sesi) dergisi aracılığıyla, kırımdan kurtulanlara çağrı yaparak onlardan büyük felaket hakkındaki hatıralarını yazmalarını ve kendisine ulaştırmalarını rica etmiştir. Böylece, hayatta kalmayı başarmış yüzlerce Ermeni’yle konuşmayı başaran, onların hayat hikâyelerini kâğıda dökmelerini sağlayan Andonyan, Ermeni soykırımı konusundaki en önemli arşivlerden birini oluşturmuştur. […] Andonyan bize sadece Suriye’de neler yaşandığını anlatmaz; yaşananların niçin yaşandığı konusundaki kanaatlerini de bizimle paylaşır. Andonyan’ın en çok cevabını aradığı sorulardan biri, Türk-Kürt Müslüman çoğunluğun bu cinayetlere niçin bu denli gönüllü olarak katıldığıdır. Niçin daha geniş ve büyük bir karşı çıkış olmamıştır?

Taner Akçam

Aram Andonyan